Het plaatsen van windturbines heeft een grote invloed op de leefomgeving. Participatie is belangrijk voor de maatschappelijke acceptatie van windprojecten. Als een lokale overheid omwonenden invloed geeft in besluitvorming, ervaren zij de besluitvorming eerder als rechtvaardig. Ook het kunnen investeren in en/of voordeel ervaren van de opbrengsten van een project draagt bij aan acceptatie. Het is daarom belangrijk om bewoners en andere belanghebbenden vroegtijdig te betrekken bij de uitwerking van zowel beleid als bij concrete plannen.

Niet voor niets komt het thema participatie terug in alle fasen van het stappenplan. Zowel de gemeente (of provincie) als de initiatiefnemer hebben hierin een verantwoordelijkheid. Het is belangrijk om in iedere fase duidelijk aan te geven waar het over gaat, in welke fase van de besluitprocedure je bent en wat de rol en invloed is van de deelnemers op het participatieproces. Koppel ook steeds terug wat je met alle verzamelde informatie doet of al hebt gedaan.

Soorten participatie

In het Klimaatakkoord worden grofweg twee fases onderscheiden waarin participatie georganiseerd moet worden:

1. Beleidsfase: in deze fase wordt beleid gevormd voor windenergie. Het bevoegd gezag (gemeente of provincie) is verantwoordelijk voor de beleidsparticipatie.
2. Projectfase: de realisatie van een windpark, vanaf plan tot en met de exploitatie. De initiatiefnemer / ontwikkelaar is verantwoordelijk voor het opzetten en uitvoeren van
   • procesparticipatie *: samen met de omgeving afspraken maken over ontwerp, ruimtelijke inpassing en/of financiële participatie en opbrengsten voor de omgeving
   • financiële participatie. Dit kent vier vormen: mede-eigenaarschap (lokaal eigendom), financieel deelnemen via aandelen of obligaties, een omgevingsfonds en een omwonendenregeling.

*) De procesparticipatie moet deels zijn afgerond vóór aanvraag van de vergunning, omdat de initiatiefnemer moet aangeven wat hij aan participatie heeft gedaan en hoe de opbrengst is benut (of gaat worden benut) bij de definitieve vormgeving van het plan. Het is aan te raden de participatie na de vergunningverlening - dus tijdens de uitvoering en zelfs tijdens de exploitatie - door te laten lopen. De gemeente heeft de verantwoordelijkheid om gedurende het hele proces te beoordelen of de inspanningen van de initiatiefnemer voldoen aan het gemeentelijke participatiebeleid en aan de met de initiatiefnemer gemaakte afspraken.

In de Participatiewaaier (opgenomen in het Klimaatakkoord) worden procesparticipatie en financiële participatie uitgebreid toegelicht.

Lees de Participatiewaaier

Meer lezen over participatie bij windprojecten

• Energieparticipatie.nl: leeromgeving voor participatie in de energietransitie, met o.a. veel informatie over de verschillende soorten participatie, tools en werkbladen, onderzoeken en praktijkvoorbeelden
• Participatie bij zonne-energie en windenergie op land (RVO): informatie over vormen van participatie, rol van de gemeente, participatie organiseren en links naar handige documenten
• Aan de slag met financiële participatie (Noord-Hollandse Energieregio)
• Lokaal eigendom (NP RES): uitleg over lokaal eigendom, werkblad, voorbeelden uit de praktijk en energiegemeenschappen
• Energiecoöperaties wind en zon (Energie Samen): uitleg over de rol die energiecoöperaties spelen bij de opwek van windenergie en het invullen van lokaal eigendom
• Handleiding participatieplan: gericht op ontwikkelaars, opgesteld door NWEA (nu: NedZero)
• Gedragscode Wind op Land: een initiatief van NWEA (nu: NedZero), de Nederlandse Vereniging Omwonenden Windturbines (NLVOW), natuur- en milieuorganisaties en Energie Samen. In de Gedragscode zijn hoofdstukken opgenomen over communicatie, procesparticipatie en financiële participatie.

Jurisprudentie Raad van State

Na het verlenen van de omgevingsvergunning voor een windturbinepark in het buitengebied van Bladel, werd hiertegen beroep aangetekend. De indieners van het beroep waren van mening dat onvoldoende inspraak is geboden bij de totstandkoming van de omgevingsvergunning. De Raad van State oordeelde in juli 2024 dat er, ook met het oog op het Aarhus-verdrag, wel degelijk voldoende inspraakmogelijkheden zijn geboden. Als inspiratie voor een goede participatie-aanpak: lees deze uitspraak van de Raad van State, met name onder punt 12.

Praktijkverhalen

Bekijk deze video's over energiecoöperaties en lokaal eigendom (NP RES) 

Overige praktijkverhalen

Hoe open communicatie in Diemen leidt tot vaststelling projectgebieden wind (Energieparticipatie.nl)

Waterschap bouwt windmolens: ‘Zorg dat je verhaal staat als een huis' (NP RES) 

Windpark Krammer: windpark met 5.000 eigenaren (NP RES) 

Omwonenden beslissen mee in windproject Strijensas (NP RES)

Coöperatie Betuwewind verlaagt energierekening voor leden (Energieparticipatie.nl)

Hoe de buren van Windpark Nijmegen-Betuwe vrienden werden (Energieparticipatie.nl)

De Watergeuzen zijn van ruim 600 windmolenaars (Zet ook de knop om)

Essay

Martien Kuitenbrouwer beschreef aan de hand van een fictieve casus rond windenergie in de gemeente Rotterveen de conflictdynamiek die tussen partijen kan ontstaan als er iets te verdelen valt, zoals het geval is bij duurzame energievraagstukken. Lees het essay: Van conflictdynamiek naar rechtvaardig verdelen.